Duyu Bütünleme Nedir?
Duyusal entegrasyon, sinir sisteminin duyularımız aracılığıyla çevremizden bilgi aldığı ve bu bilgileri anlamlandırdığı süreçtir. Bu bilgilerin geldiği duyular görme, işitme, dokunma, tat, koku, vestibüler duyu (denge ve hareket duyusu) ve propriosepsiyon (kas ve eklem duyusu). Denge ve hareket duyusu uzayda nerede olduğumuzu ve başımızın yerçekimine göre konumunu bilmemize yardımcı olurken, kas ve eklem duyusu ne kadar kuvvet uyguladığımız ve vücut parçalarımızın vücudumuza göre konumu hakkında bizi bilgilendirir. Tüm bu duyular bize vücudumuz ve çevremiz hakkında bilgi sağlar. Beynin duyusal bilgileri organize ettiği ve yorumladığı bu sürece Duyusal Entegrasyon denir.
Duyusal sistemlerin gelişimi anne karnında başlar ve yaşam boyunca devam eder. Duyular, sinir hücrelerini uyaran veya aktive eden ve nöral süreçleri başlatan enerjilerdir. Duyusal işleme öğrenmenin temelini oluşturur. Entegrasyon bir organizasyon biçimidir. Erken çocukluk döneminde sinir sistemi en yoğun gelişim evresindedir ve duyusal gelişim tipik çocukluk aktiviteleriyle desteklenir. Bu nedenle, çocukluğun ilk birkaç yılı duyusal-motor dönem olarak kabul edilir ve sinir sistemimizin temellerinin atılması için çok önemli bir süreçtir.
Duyusal İşleme Bozukluğu Nedir?
Bazen duyusal entegrasyon bozukluğu veya duyusal işleme bozukluğu olarak da bilinen Duyusal İşleme Bozukluğu, genellikle fark edilmez ancak tipik işlevselliğe sahip çocukların yanı sıra otizm spektrum bozukluğu, dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü ve diğer nörolojik rahatsızlıkları olan çocuklarda da görülebilir. Bu bireyler duyularından (dokunma, işitme, tat alma, görme, koku alma ve hareket) gelen bilgileri etkili bir şekilde işleyemezler. Beyin duyuları algılayamayabilir, alınan mesajlar tutarsız olabilir veya duyusal bilgi tutarlı olabilir ancak diğer ilgili sistemlerden gelen duyusal mesajlarla uygun şekilde entegre edilmemiş olabilir. Bu gibi durumlarda duyusal hassasiyetler, motor becerilerde gecikmeler, sosyal, algısal, öz düzenleme, dikkat ve davranış konularında zorluklar ortaya çıkabilir. Bu, çocuğun duyusal entegrasyonla ilgili sorunları olduğunu gösterir. Bu sorun genellikle Duyusal Entegrasyon Bozukluğu veya Duyusal İşleme Bozukluğu olarak adlandırılır.
Duyusal İşleme Bozukluğunun Üç Kategorisi Nedir?
1. Duyusal Modülasyon Bozukluğu, tipik ve başkaları için rahatsız edici olmayan duyusal bilgilere “çok fazla” veya “çok az” tepki vermeyi içerir. Bu alandaki zorluklar, öz düzenleme, Duyusal Aşırı Duyarlılık, Duyusal Yetersiz Duyarlılık veya Duyusal Arayış ile ilgili zorluklara neden olabilir.
-
Duyusal Aşırı Tepkisellik: Bu, duyusal uyaranlara karşı aşırı tepkidir. Çocuklarda yüksek seslerden rahatsızlık duyma, giysi etiketlerinden tahriş olma, saç/tırnak kesiminden kaçınma, kirli ellerden hoşlanmama, belirli dokulu yiyeceklerden kaçınma veya sakin ve oturarak oynanan oyun aktivitelerini tercih etme şeklinde ortaya çıkabilir.
-
Duyusal Yetersiz Duyarlılık: Sinir sisteminin duyusal uyaranlara normalden daha düşük tepkiler vermesiyle tanımlanır. Sonuç olarak, çocuklar gürültü, hareket veya dokunma gibi duyusal bilgilere tepki vermiyor gibi görünebilir.
-
Duyusal Arayış: Bu, sinir sisteminin alışılmadık derecede yüksek veya yoğun düzeyde uyarıma ihtiyaç duyduğu durumdur. Sık sık bir şeylere çarpan, nesneleri çiğneyen, kendini ısıran veya daha fazla duyusal girdi elde etmek için sürekli bir şeylere dokunan çocuklarda gözlemlenebilir.
2. Duyusal Ayrım Bozukluğu, duyusal bilginin temel özelliklerini işleme ve yorumlamada yaşanan zorlukları ifade eder. Baş pozisyonunu, hareketi (hareketli/durağan), bir topu atarken veya bir hayvanı severken ne kadar güç uygulanacağını anlamada veya görsel olarak yoğun bir resimdeki sembolleri ayırt etmede sorunlar içerebilir. Duyusal ayrımcılık motor becerilerin sergilenmesini sağlar ve bu alandaki zorluklar spor, el yazısı, koordinasyon ve top oynama gibi postüral kontrol ve motor beceriler gerektiren alanlarda sorunlara yol açabilir.
3. Praksis Bozuklukları, bir çocuğun sinir sistemi hareket ve vücuttan gelen duyusal bilgileri işleyemediğinde veya entegre edemediğinde ortaya çıkar. Çocuk motor planlama, vücudun her iki tarafını koordine etme, zamanlama ve karmaşık motor koordinasyon faaliyetlerine katılma konusunda zorluklar yaşayabilir. Praksis sorunları giyinme, alet kullanma, oyun oynama veya ev ödevlerini düzenleme gibi günlük motor görev ve faaliyetlerde zorluklara neden olur.
Müdahale/Tedavi: Duyu Bütünleme Temelli Terapide Neler Olur?
Duyusal entegrasyon temelli terapi, her çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre uygulanır. Terapi, öz düzenleme, duyusal işleme, vücut farkındalığı, motor planlama veya kaba ve ince motor becerilerinin geliştirilmesine odaklanır. Terapist, çocuğun bu alanlardaki gelişimini destekleyen ortak hedefler belirlemek için aile ve çocukla birlikte çalışır. Terapist, çocuğun fikirlerini kullanarak ve anlamlı aktivitelerle çocuğa rehberlik ederek seansı yapılandırır. Terapi sırasında çocuk sadece oyun oynuyormuş gibi görünebilir, ancak hem çocuk hem de terapist duyusal işlemeyi ve beceri gelişimini desteklemek için dikkatle planlanmış faaliyetlerle çok çalışmaktadır. Çocuğun terapi sırasında katıldığı her faaliyetin bir amacı vardır. Bu aktiviteler, fasulye kutusundaki nesneleri bulmak veya özel bir salıncakta sallanmak gibi duyusal sistemlerin gelişimini desteklemek için tasarlanmış olabilir. Bazı aktiviteler, tırmanma, çekme aktiviteleri, büyük bir yastık üzerinde dengede durma veya trambolinde zıplama gibi güç ve postüral kontrol gelişimini destekleyebilir. Engelli parkurlar, scooter tahtası üzerinde belirli bir yönde kayma veya bir hedefe nesne fırlatma gibi diğer aktiviteler motor koordinasyon, planlama ve zamanlama ve uzayda hareket içeren motor becerilerin gelişimini destekleyebilir. Başlangıçta, terapi duyusal işlemeyi, postüral kontrolü, dikkati ve düzenlemeyi geliştirmeye odaklanır. Terapi ilerledikçe, daha beceri temelli faaliyetlere doğru kayar. Sosyal beceriler, her çocuğun terapistiyle birlikte katılması koşuluyla grup seanslarında geliştirilebilir. Terapi sıklığı çocuğun bireysel ihtiyaçlarına bağlı olarak değişebilir.
Referanslar:
Emily Eastman, OTS & Teresa A. May-Benson, ScD, OTR/L, FAOTA/A Guide to Sensory Integration for Parents.
Duyusal İşleme Bozukluğu Cevap Kitabı, Tara Delaney (2008).
Ben-Sasson, A., Cermak, S., Orsmond, G., Carter, A., Kadlec, M., & Dunn, W. (2007). Otizmli yeni yürümeye başlayan çocuklarda aşırı duyusal modülasyon davranışları. American Journal of Occupational Therapy, 61, 584- 592. doi:10.5014/ajot.61.5.584
